poniedziałek, 29 listopada 2010

Spotkanie XLVIII – Wampiry (ciąg dalszy)

Mimo wyjątkowo niesprzyjających warunków atmosferycznych, kołowicze przybyli tłumnie, aby dyskutować na temat popkulturowego wizerunku wampira m.in. w bijącej rekordy popularności sadze Zmierzch oraz w filmach zrealizowanych na jej podstawie, zestawiając postacie z prozy Stephenie Meyer z wampirami z serialu Czysta krew. Niemal wszyscy uznali, że dyskusja na temat literackich walorów książek Zmierzch nie ma większego sensu, wobec czego skupiliśmy się wyłącznie na próbie krytycznych odczytań warstwy fabularnej utworu (np. interpretując wątek Belli i Edwarda z punktu widzenia krytyki feministycznej). I tak Bella okazała się stłamszonym dziewczęciem pozbawionym własnej tożsamości, które wikła się w toksyczny związek z wampirem. Edward wykorzystuje zagubienie Belli i próbuje uformować jej osobowość według własnych oczekiwań. Bella z masochistycznym uporem trwa przy nim, mimo że wampir najpierw ją odpycha, a później zaczyna stosować wobec niej przemoc. W międzyczasie w życiu Belli pojawia się samiec innego gatunku, który usiłuje przekonać ją do zerwania patologicznej relacji z Edwardem, trudno jednak orzec czy rzeczywiście zależy mu na dobru dziewczyny, czy może sam chce zająć miejsce Edwarda, aby dowieść wyższości wilkołaków nad wampirami.
Krótką chwilę poświęciliśmy osobie samego Edwarda usiłując ocenić wpływy mormonizmu autorki na tę postać. Czy Edward to prototyp mężczyzny idealnego? A może mormoński anioł?

Na koniec zajęliśmy się amerykańską produkcją Czysta krew, części widzów znaną lepiej pod oryginalnym tytułem True Blood. Osoby zapoznane z serialem (oraz cyklem książek autorstwa Charlaine Harris) zgodnie uznały, że ekranizacja stanowi nową jakość w porównaniu z literackim pierwowzorem i wnosi o wiele więcej "kulturowych smaczków", żonglując dyskursami i tematyką z dezynwolturą a jednocześnie humorem właściwym estetyce kampu. W Czystej krwi następuje swoiste odwrócenie ról: wampiry, które w końcu mogą wyjść z ukrycia dzięki specyfikowi imitującemu krew, usiłują zasymilować się z otoczeniem – jednak spotykają się z odrzuceniem i dyskryminacją. I choć Czystą krew można uznać za satyrę na kwestie nietolerancji i poprawności politycznej, byłoby to znaczne zubożenie wieloaspektowości tego cyklu, który swoiście przekracza swoją mainstreamowość.

Serial z dystansem i ironią ukazuje małomiasteczkową mentalność południowych stanów Ameryki, opisując kolejne historie z charakterystyczną dla postmodernizmu nonszalancją, która potrafi zestawić ze sobą wszystko i wszędzie.

Sprawozdanie przygotowała Agata Grykien

Wykorzystane tekst:
ℑ W. Irwin, R. Housel, J.J. Wisnewski,"Zmierzch" i filozofia. Wampiry, wegetarianie i pogoń za nieśmiertelnością, przeł A.Krzysztoń, J.Urban, Warszawa 2009.


piątek, 26 listopada 2010

Spotkanie XLVII – Wampiry

26 listopada odgrzaliśmy podejmowaną już kilkukrotnie na spotkaniach KNAL kwestię wampirów. W ciągu ostatnich kilku lat nośny popkulturowy temat zmienił się w istną wampiromanię, a wizerunki młodych i pięknych wampirów zaczęły ozdabiać ściany EMPIK-ów i piórniki gimnazjalistów, dlatego uznaliśmy, że najwyższy czas odświeżyć wiedzę. Spotkanie przygotowała i poprowadziła mgr Magdalena Drabikowska, która przedstawiła najważniejsze znaczenia figury wampira, podstawowe problemy antropologiczne, źródła mitologiczne i najważniejsze realizacje wampirycznego mitu w literaturze i kulturze Zachodu.

Rozpoczęliśmy od etymologii, przywołując zarówno anegdotyczne pomysły Aleksandra Brucknera (staropolski wąpierz od pierza), jak i romantyczne pojęcie "upiór", lansowane choćby przez Adama Mickiewicza czy Aleksandra Tołstoja, zwolenników rodzimego pochodzenia wampiryzmu, tej – jak napisał Jules Michelet w Czarownicy – wstrętnej myśli słowiańskiej.

Omówiliśmy zarówno status ontologiczny wampira, jak też długą listę nadprzyrodzonych umiejętności upiorów, wyliczyliśmy wreszcie potencjalnych kandydatów na wampiry, wśród których prym wiedli rozmaici outsiderzy, odmieńcy i innowiercy, co od razu pozwoliło powiązać mit wampiryczny z ksenofobią.
Wspomnieliśmy zarówno starożytne reprezentacje wampiryzmu – zarówno historię hinduskiej Kali, jak też babilońskiej Lilith, krwiożerczej i seksualnie aktywnej, antycypującej związek postaci wampira z subwersywną kobiecością, a w końcu greckich empuz i lamii, o których wzmianki powracają m.in. w Metamorfozach Apulejusza. Rozmawialiśmy także o greckim rodowodzie słynnej opowieści o zmarłej dziewczynie, pogance, której grecki pisarz Phegon z Trallianus daje imię Philinnion, powracającej po śmierci, by spędzać noce z kochankiem. Ta historia, wspomniana też przez Micheleta, staje się pierwszą nowożytną literacką realizacją mitu za sprawą ballady Goethego z 1774 roku Narzeczona z Koryntu.

Przywołaliśmy zarówno historyczne inspiracje wampirycznego mitu utrwalone w legendzie i literaturze (takie jak Vlad Tepes, Gilles de Rais czy Ersěbet Bathory, na której postaci miał się przede wszystkim wzorować Bram Stoker, o czym świadczą, jak twierdzi Maria Janion, niepublikowane notatki autora Draculi).

Dyskutowaliśmy o rozmaitych postaciach wampira, takich jak np. gotycki łotr, transgresyjny kochanek (np. aktywna seksualnie kobieta oraz homoseksualista); symbolicznych znaczeniach np. wampir jako figura zarazy czy – współcześnie – AIDS; wreszcie – popularny wizerunek wampira jako arystokraty, symbolu społecznego ucisku. Prześledziliśmy też drogę wampira od reprezentacji potwora do istoty pozbawionej cech budzących obrzydzenie, za to pociągającej za sprawą fizycznej doskonałości.

Bliżej przyjrzeliśmy się opowiadaniu Josepha Sheridana le Fanu Carmilla, antycypującego powieść Stokera Dracula, poruszającego istotne w literaturze epoki wiktoriańskiej kwestie sobowtórowości oraz przekroczenia roli przypisanej kobiecie w XIX-wiecznym społeczeństwie, w tym przypadku – podwójnego: Carmilla jest zarówno aktywna erotycznie, jak też przełamuje tabu miłości homoseksualnej.

Wspomnieliśmy na koniec o postmodernistycznych grach z wampirem, widocznych np. w powieściopisarstwie Terry'ego Pratchetta czy Andrzeja Sapkowskiego, twórcy postaci Regisa. A najpopularniejsze reprezentacje współczesnego wampira zostawiliśmy sobie na kolejne spotkanie.

Sprawozdanie przygotowała Magdalena Drabikowska.