Spotkanie XIX – Literatura i kultura w czasach Murasaki Shikibu

To była druga część naszej podróży w czasie i przestrzeni, podczas której zwiedzaliśmy Japonię okresu Heian, uważanego za najbardziej dynamiczny i płodny okres rozwoju kultury japońskiej. Zwróciliśmy szczególną uwagę na rolę kobiet w sztuce z przełomu pierwszego i drugiego tysiąclecia, nie do końca słusznie, jak uznaliśmy, nazywanego przez nas średniowieczem, gdyż Japończycy już wtedy kulturowo wyprzedzali Europę o kilkaset lat. Okazało się, że to właśnie damy dworu, sprawujące pieczę nad życiem kulturowym pałacu cesarskiego, w dużej mierze przyczyniły się do rozwoju typowych dla okresu Heian form literackich, a ich emocjonalność miała decydujący wpływ na wytworzenie się unikalnych norm estetycznych sztuki japońskiej.

Zastanawialiśmy się także, czy Europejczyk byłby w stanie napisać haiku, dostosowując się do rygorystycznych reguł wiersza i nie gubiąc nic z jego charakteru? Czy nasz alfabet nadaje się do pisania tego typu wierszy oraz czy człowiek zachodu jest w stanie zrozumieć sens i filozofię haiku? I w końcu czy haiku jest przekładalne na inne języki?

Wreszcie zajęliśmy się typowym dla Japończyków sposobem postrzegania piękna, jako tego, co ulotne, czego symbolem z czasem stało się kwitnące drzewko wiśni, którego kwiaty opadają zwykle po dwóch, trzech dniach, a niekiedy nawet po kilku godzinach.
Niezwykle pomocna dla zrozumienia i omówienia tematu była książka Lisy Dalby, Opowieści Murasaki, szczegółowo oddająca klimat i obyczajowość panującą na dworze cesarskim epoki Heian, która jest jednocześnie przepleceniem wątków biograficznych z życia japońskiej pisarki z początku drugiego tysiąclecia, Murasaki Shikibu i elementów spisywanych przez nią samą historii.

Kto nie był, niech żałuje – jest czego!


Niniejsze sprawozdanie dedykuję wszystkim, którzy widząc zachód słońca, boleją, że nie mogą go wchłonąć wraz z oddechem i ocalić w sobie – na zawsze.

– Agata Grykien


Wykorzystana literatura:
ℑ Lisa Dalby, Opowieści Murasaki, przeł. M. Krygier, Albatros, Warszawa 2003.

Wykorzystane teksty teoretyczne:
ℑ Estetyka japońska antologia, t.1-2, pod red. K. Wilkoszewskiej, Universitas, Kraków.
ℑ Ruth Benedict, Miecz i chryzantema, przeł. E. Klekot, PIW, Warszawa 2003.
ℑ Roland Barthes, Imperium znaków, przeł. A. Dziadek, KR, Warszawa 1999.

Spotkanie XVIII – The Pillow Book Petera Greenawaya

Antropolodzy literatury nie boją się niczego i nikogo. Świadczy o tym fakt, że na kolejnym swoim spotkaniu postanowili zająć się trudnym dziełem jednego z najmniej zrozumiałych twórców współczesnego kina artystycznego — Petera Greenawaya. Na nic zdały się wybrane przez niego nietypowe rozwiązania filmowe, zaburzenia narracji, trudna dla odbiorców spoza kręgu kultury japońskiej (ale nie dla łódzkich kulturoznawców) tematyka, które miały w zamierzeniu zaburzyć naszą percepcję i utrudnić odczytanie pojawiających się na ekranie laptopa obrazów. Film The Pillow Book, oparty na pochodzącym z ok. 1002 roku klasycznym już japońskim tekście literackim Sei Shōnagon pod tym samym tytułem, dzięki umiejscowieniu w odpowiednim kontekście historyczno–estetycznym okazał się utworem bardzo złożonym i wymagającym od widza dużej kompetencji. Przemieszanie planów zamierzchłej przeszłości i historii z teraźniejszością, odwołania do kultury japońskiej, problematyka pisma i samego procesu zapisu — to tylko niektóre z wielu aspektów omawianego przez nas dzieła, które zdążyliśmy poruszyć. Rozważania na temat kultury japońskiej będą przez nas kontynuowane na naszym kolejnym spotkaniu, zaraz po świętach Wielkanocy.

Projekcję i "przypisy" do filmu przygotował Julian Czurko.

P.S. Jako ciekawostkę polecamy tłumaczenie z japońskiego na angielski wszystkich XIII Ksiąg, napisanych przez główną bohaterkę filmu The Pillow Book.

Spotkanie XVII – Inspiracje malarstwem niderlandzkim i holenderskim

Dnia 29 lutego 2008 r. w pałacu Biedermana odbyło się spotkanie poświęcone powieści Deborah Moggach pt. Tulipanowa Gorączka. Prezentuje ona historię opowiadająca o romansie zamożnej mieszczki z artystą malarzem, na tle obyczajowości XVII-wiecznego Amsterdamu, wydarzeń historycznych, oraz przypadającej na ten okres "tulipanowej gorączki".

Spotkanie rozpoczęto od wprowadzenia do historii malarstwa holenderskiego z przełomu XVI i XVII wieku, które w niezwykle interesujący sposób przedstawił nasz gość: Aleksandra Janiszewska (studentka V roku Historii Sztuki na Uniwersytecie Warszawskim). Prezentując m.in. obrazy de Hoocha, Rembrandta, Maesa, Aeista czy Backhuysena, prelegentka omówiła cechy charakterystyczne dla sztuki malarskiej tej epoki, zwróciła uwagę na styl i manierę poszczególnych malarzy. Wskazała także na sposób interpretowania całej gamy zawoalowanych przekazów, począwszy od śledzi czy czaszek w kompozycjach martwej natury, po symboliczną wymowę zwierząt w scenach rodzajowych.

W dalszej części spotkania poddano analizie obrazy Vermeera, ze szczególnym uwzględnieniem Dziewczyny czytającej list przy otwartym oknie, która stała się jedną z inspiracji do stworzenia przez Moggach postaci głównej bohaterki – Sophii. Zwrócono również uwagę na sposób opisu wydarzeń w powieści, które noszą wyraźne ślady ekfrazy (lit. utwór poetycki poświęcony opisowi dzieła plastycznego: obrazu, rzeźby, architektury. Etym. – gr. ékphrasis "dokładny opis").

Ponadto w trakcie dyskusji poruszono problem wiarygodności i prawdomówności sztuki, uzgadniając, że oprócz nieśmiertelności jaką dzieła zapewniają swym twórcom, modelom i tematom, sztuka dokonuje swoistego przekłamania – prezentuje tylko jeden niepowtarzalny moment, który malarz usiłuje odtworzyć, nie rzeczywisty obraz, który ma nieustannie przed oczami, gdy tworzy. Malarstwo stwarza iluzję wiarygodności ukazując nam na jednym obrazie "żonkile kwitnące z liliami" – co jest możliwe tylko, gdy się je maluje.

Spotkanie zamknęła ożywiona wymiana spostrzeżeń uczestników, w tym także dotyczących uprawy tulipanów oraz ich odmian.

Wykorzystana literatura:
ℑ Deborah Moggach, Tulipanowa gorączka, Rebis, Poznań 2002.
ℑ Zbigniew Herbert, Tulipanów gorzki zapach, [w:] Martwa Natura z wędzidłem, Zeszyty Literackie, Warszawa 2003.

Wykorzystane teksty teoretyczne:
ℑ Dominique Kunz, Poczucie obrazu, [w:] Ut pictura poesis, pod red. M. Skwary, S. Wysłoucha, Słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2006.
ℑ Katarzyna Płonka-Bałus, Motywy martwej natury w iluminatorstwie Niderlandzkim XV w. Kilka uwag o artystycznych skutkach sakralizacji przyrody na północ od Alp, [w:] Spór o genezę martwej natury, pod red. S. Dudzika i T.J. Żuchowskiego, UMK, Toruń 2002.