Spotkanie XXVI – Hiperprzestrzeń

Po rozważaniach na poziomie metateoretycznym przyszedł czas na pokazanie, jak to wszystko funkcjonuje w praktyce interpretacyjnej. Referentką była nasza niezrównana przewodnicząca Aleksandra Stangreciak, która tym razem zamiast muffinami (pycha) czy czekoladowym tortem (ogromne pycha) podzieliła się z nami garścią uwag na temat hiperprzestrzeni w tekstach zaliczanych do konwencji fantasy na przykładzie twórczości brytyjskiego pisarza Neila Gaimana.

Prowadząca skupiła się na wyszczególnieniu i omówieniu najważniejszych atrybutów sztandarowej Gaimanowskiej hiperprzestrzeni, jaką stanowi Londyn Pod, w którym rozgrywa się większość wydarzeń opisanych w powieści Nigdziebądź (1996, wyd. pol. 2001). Londyn Pod to m. in. kanały, nieczynne stacje metra czy miejsca, o których zapomniano na górze – w Londynie Nad, czyli znanym mieście nad Tamizą słynącym z Tower, Opactwa Westminsterskiego i Muzeum Brytyjskiego, które - nawiasem mówiąc - odgrywa w książce Gaimana kluczową rolę.

Szczególnie ciekawy okazał się Gaimanowski labirynt ("Zbudowano go z zagubionych fragmentów Londynu Nad: alejek, dróg, korytarzy i kanałów, które w ciągu tysiącleci zniknęły w szczelinach i pojawiły się w świecie rzeczy zapomnianych i zgubionych") oraz bohaterka o imieniu Drzwi, właścicielka niecodziennego domu, w którym każde pomieszczenie znajduje się w innej części Londynu Nad.

Hiperprzestrzeń – wizje alternatywnej rzeczywistości, światy równoległe, anizotropowe i labiryntowe przestrzenie zapełnione bytami o niepewnym statusie ontologicznym – zagadnienie, które można omawiać godzinami. W dyskusji pojawiły się przykłady takich realizacji motywu, jak Narnia C.S. Lewisa czy znany z mitów i legend arturiańskich Avalon.

Wykorzystane teksty teoretyczne:
ℑ Michio Kaku, Hiperprzestrzeń, Warszawa 1999 i n.
ℑ Jan Nowakowski, Hiperprzestrzeń, czyli elegancja w wyższych wymiarach, http://jknow.republika.pl/fizyka/fizyka.html (10 XII 2008).

Spotkanie XXV – Co nam mówi teoria?

Tym razem skupiliśmy się na podstawach teoretycznych, które mają nam pomóc w poprawnym zrozumieniu tematu konferencji i stać się podstawą do napisania naszych referatów. Przestrzeń tekstu (z racji na wpisany w nazwę profil naszego Koła, skupiliśmy się na tekście literackim, ale, rzecz jasna, teorię tę można przenieść także na płaszczyznę innych sztuk) ma wiele aspektów i może być odczytywana na rozmaite sposoby: jako usytuowanie bohaterów i narratora (punkty widzenia), jako element struktury dzieła, poprzez wskazanie wykorzystanego w tekście archetypu przestrzeni (domu, drogi, labiryntu) itp.

Opierając się na tekście Mihaly’ego Süskösda poruszyliśmy kwestie funkcji przestrzeni i sposobu jej oddania w konkretnych tekstach literackich, począwszy od ujęć i funkcji przestrzeni w powieściach realistycznych, na tekstach współczesnych skończywszy, wskazując za węgierskim badaczem, że obecnie przestrzeni nie da się badać w oderwaniu od czasu, gdyż te dwa elementy warunkują się wzajemnie.

Odwołując się do proksemiki Edwarda T. Halla (teorii mówiącej o roli przestrzeni i dystansu w procesie komunikacji), podzieliliśmy się naszymi prywatnymi doświadczeniami, zwracając uwagę na różnice miedzy dystansem w komunikacji na szczeblu służbowym (np.: w banku, urzędzie skarbowym) i na szczeblu prywatnym (rozmowa ze znajomymi). Na deser zostawiliśmy sobie geopoetykę oraz nieokreśloną, zagmatwaną i niestałą przestrzeń gotycką.

Specjalne podziękowania kierujemy do naszej przewodniczącej, która na 25 spotkanie koła upiekła 25 muffinów! (Z niecierpliwością czekamy na spotkanie 50!)

Temat spotkania opracowała i przedstawiła mgr Magdalena Drabikowska

Spotkanie XXIV – Heterotopie

Po radosnych obchodach urodzin opiekunki naszego koła Pani Dr Natalii Lemann (której jeszcze raz składamy najserdeczniejsze życzenia), przeszliśmy do głównego zagadnienia naszych zajęć, jakim były heterotopie w ujęciu Michela Foucault, dokładnie omówione w jego tekście z 1967 roku zatytułowanym Des espaces autres.

Dyskusja toczyła się wartko, albowiem wszyscy bardzo szybko zorientowaliśmy się, jak bardzo szerokie i pojemne jest pojęcie heterotopii oraz jak wiele przejawów tego zjawiska odnajdujemy w naszym bezpośrednim otoczeniu.

Foucault zauważył, że kiedy porządek sacrum i profanum został kulturowo podważony, przestrzeń ujawniła swój heterogeniczny charakter. Analizując ten problem francuski filozof stworzył termin heterotopia – tzw. kontr-miejsce będące odbiciem przestrzeni realnej – i przeciwstawił je utopii, czyli przestrzeni idealnej, konstruktowi, który nie ma prawa się zrealizować.

Już na tym etapie dyskusji zauważyliśmy, że heterotopia nie istnieje obiektywnie, a jest jedynie sposobem postrzegania przestrzeni jako nacechowanej w określony sposób. Foucault przytacza przykład cmentarza: na podstawie historycznych zmian umiejscawiania go w przestrzeni miejskiej (w odniesieniu do centrum i peryferii), można badać zmiany w sposobie postrzegania śmierci, która w oczach społeczeństwa stawała się coraz bardziej niebezpieczna i niehigieniczna.

Posiłkując się tekstem, omówiliśmy szczegółowo sześć głównych cech heterotopii, wskazując na związek ich powstawania z kulturą społeczności, w której funkcjonuje, a także uznając jej pojawienie się za znak ustanawiania nowych norm, gdy stare przestają funkcjonować. Mianem heterotopii określiliśmy także szczególne miejsca o charakterach zmiennych, hybrydycznych, wirtualnych, nacechowanych ukrytymi śladami historii. Bardzo istotny okazał się problem czasu, który zmienia daną przestrzeń, bądź przeciwnie, zdaje się kumulować w jakimś miejscu (jak w muzeum, bibliotece lub na strychach starych domów, przechowujących historie wielu pokoleń).

Podawaliśmy rozmaite przykłady heterotopii, zauważając że są nimi m.in.: wyimaginowana przestrzeń tworzoną przez dzieci w trakcie zabaw, indywidualny obraz miasta tworzony przez każdego z nas (por.: temat poprzedniego spotkania), a nawet teren naszego Instytutu, zmieniający na przestrzeni lat swoje funkcje, z których kilka obecnie istnieje obok siebie.

Temat spotkania opracował i przedstawił mgr Julian Czurko.

Wykorzystany tekst teoretyczny:
ℑ M. Foucault, O innych przestrzeniach. Heterotopie, [w:] www.foucault.info/documents/heteroTopia; "Kultura Popularna" nr 2(16)/2006; "Teksty Drugie" nr 6(96)/2005.